آزمون مقاومت صنعت پالایش نفت ایران

فرزین سوادکوهی-نفت خبر:

در جریان درگیری‌های ۱۲ روزه مهرماه ۱۴۰۴، که با حملات هدفمند به تأسیسات انرژی همراه بود، صنعت پالایش نفت ایران با حفظ تولید و جلوگیری از اختلال در تأمین سوخت، آزمون سختی را پشت سر گذاشت. اما پشت این پایداری، چالش‌های مالی عمیق و تأخیر در تسویه مطالبات، سایه‌ای بر آینده این بخش انداخته است.

درگیری‌های اخیر، که شامل حملات فیزیکی و سایبری به پالایشگاه‌های کلیدی مانند اصفهان، ستاره خلیج فارس، تهران، بندرعباس و اراک، و همچنین انبارهای استراتژیک ری و شهران بود، زنجیره تأمین انرژی را تهدید کرد. با این حال، شبکه توزیع مقاوم و ذخایر استراتژیک، از توقف کامل تولید جلوگیری کردند. پالایشگران البته در همان روزها اعلام کردند که تولید نفت خام و فرآورده‌ها در تمامی پالایشگاه‌ها با حداکثر ظرفیت ادامه پیدا کرد و هیچ کاهش تولیدی مشاهده نشد. این عملکرد، نتیجه هماهنگی عملیاتی و طراحی زیرساختی بود که سال‌ها پیش برای مقابله با تهدیدات خارجی برنامه‌ریزی شده بود.

پالایشگاه اصفهان، علی‌رغم فشارها، روزانه بیش از ۳۷۰ هزار بشکه فرآورده تولید کرد و نقش اصلی در تأمین سوخت مناطق مرکزی را ایفا نمود. انبارهای نفتی مانند ری، با مدیریت ذخایر، از کمبود در کلان‌شهرها جلوگیری کردند. این واکنش‌ها، هرچند مؤثر، نشان‌دهنده وابستگی صنعت به ذخایر محدود و نیاز به تقویت زیرساخت‌های سایبری است.

ایران با ۹ پالایشگاه نفت و یکی با خوراک میعانات گازی (ستاره خلیج فارس)، روزانه حدود ۲.۴ میلیون بشکه نفت خام و میعانات را پالایش می‌کند. بر اساس آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، تولید بنزین در سال ۱۴۰۴ بیش از ۱۰۷ میلیون لیتر و گازوئیل حدود ۱۱۵ میلیون لیتر در روز است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس، با ظرفیت ۳۶۰ هزار بشکه، حدود ۴۰ درصد بنزین (نزدیک به ۴۵ میلیون لیتر) و ۱۶ میلیون لیتر گازوئیل (حدود ۱۴ درصد کل) را تأمین می‌کند. پالایشگاه اصفهان با ۳۷۵ هزار بشکه، حدود ۲۰ درصد بنزین و ۲۵ درصد گازوئیل تولید می‌نماید. پالایشگاه‌های تهران، بندرعباس و اراک نیز به ترتیب ۱۵، ۱۲ و ۱۶.۵ درصد بنزین، و ۱۲، ۱۵ و ۱۰ درصد گازوئیل را پوشش می‌دهند.

فعالان صنعت پالایش اعلام کردند که تولید بنزین در این دوره بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر در روز بوده و مازاد بر مصرف داخلی است. این مازاد، امکان مدیریت عرضه در شرایط بحرانی و حتی صادرات محدود را فراهم کرد، هرچند نوسانات بازار جهانی، سودآوری را تحت تأثیر قرار داد.

در حوزه فرآورده‌های ویژه، صنعت پالایش پیشرفت‌هایی داشته است. روزانه ۱۲ میلیون لیتر بنزین یورو ۵ تولید می‌شود که با استانداردهای بین‌المللی همخوانی دارد. پالایشگاه‌ها ۳۳ فرآورده ویژه مانند سوخت جت، نفتا، روغن‌های روان‌کار و قیر را عرضه می‌کنند، که با یورو ۴ و ۵ سازگارند.

برای نمونه، از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۴، حدود ۳۹۱ هزار تن سوخت هواپیما در بورس انرژی عرضه شد و ۱۴۰ هزار تن آن با ارزش ۹۳ میلیون دلار فروخته گردید. پالایشگاه‌های مدرن مانند بندرعباس و ستاره خلیج فارس، با فناوری‌های به‌روز، تولید نفت کوره را کاهش داده و بر فرآورده‌های سبک با ارزش افزوده بالاتر تمرکز کرده‌اند. در دهه گذشته، روند تولید فرآورده‌ها صعودی بوده، بدون افت قابل توجه.

با وجود این دستاوردها، چالش‌های مالی برجسته‌ترین موانع هستند. انجمن صنعت پالایش بارها به تأخیر در تسویه مطالبات از وزارت نفت اشاره کرده است. پالایشگاه‌ها فرآورده‌ها را به شرکت ملی پالایش و پخش تحویل می‌دهند و پس از فروش، مبالغ با تأخیر چندماهه و از طریق تهاتر با نفت خام تسویه می‌شود. این روند، برنامه‌ریزی مالی را مختل کرده و سرمایه در گردش را کاهش می‌دهد.

در سال ۱۳۹۱، پالایشگاه‌ها حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان زیان دیدند که با پیگیری‌های انجمن و رأی دیوان محاسبات، جبران شد، اما مشکلات مشابه همچنان ادامه دارد. این تأخیرها، تأمین هزینه‌های تعمیرات اساسی و توسعه را دشوار کرده و با اصول حسابداری همخوانی ندارد.

چالش دیگر، سلب اختیار قیمت‌گذاری فرآورده‌های ویژه از پالایشگاه‌هاست. فروش ۳۳ محصول ویژه از طریق بورس انجام می‌شود، اما دولت اخیراً قیمت‌گذاری را بر عهده گرفته که شفافیت بازار را کاهش داده و از کشف قیمت واقعی جلوگیری می‌کند. پالایشگاه‌ها معتقدند واگذاری این اختیار به آن‌ها، از کم‌فروشی و دامپینگ جلوگیری کرده و رقابت را تقویت می‌نماید. پیش از این، هر ۱۵ روز قیمت‌ها توسط انجمن به بورس اعلام می‌شد، اما مداخلات اخیر این مکانیسم را مختل کرده است.

کارکنان صنعت، از کارگران تا مهندسان، در این دوره با تمرکز بر عملیات، تولید را حفظ کردند. حدود ۸۵ درصد تجهیزات داخلی‌سازی شده و در هر اورهال، تا ۲۵ هزار قطعه تعویض می‌شود. این خودکفایی، وابستگی خارجی را کم کرده، اما نیاز به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین همچنان احساس می‌شود.

جنگ ۱۲ روزه، پایداری صنعت پالایش را برجسته کرد، اما چالش‌های مالی و ساختاری را نیز آشکار ساخت. انجمن صنفی خواستار اصلاح روابط مالی با وزارت نفت، تسریع تسویه مطالبات و بازگرداندن اختیار قیمت‌گذاری است. با رفع این موانع و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، صنعت می‌تواند پایداری بیشتری کسب کند و نقش خود را در تأمین انرژی حفظ نماید.

انتهای پیام