غفلت از احیا ، غول گازی را به خواب ابدی فرو می برد

فرزین سواد کوهی _ نفت خبر ؛

میدان گازی پارس جنوبی با افت فشار طبیعی دست و پنجه نرم می‌کند و دهها چاه قدیمی‌اش چه بسا در سکوت به سر می‌برند. تحریم‌های فلج‌کننده و فشار برای تولید حداکثری، تعمیر و احیای این چاه‌ها را به حاشیه رانده؛ اما کارشناسان هشدار می‌دهند که این غفلت و یا دستکم بی اقبالی ناخواسته و اجباری نه تنها ۲۵۰ میلیون مترمکعب تولید روزانه را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد ایران را به ورطه وابستگی و بحران انرژی می‌کشاند.

میدان مشترک گازی پارس جنوبی، بیش از دو دهه است که قلب تپنده صنعت انرژی ایران را تشکیل می‌دهد و هم اکنون تولید فعلی آن حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز و شاید کمی بیش از آن است، اما از سال ۱۴۰۴ ، افت طبیعی فشار مخزن که نرخ آن حدود ۴ درصد سالانه (معادل ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال) تخمین زده می‌شود، می‌تواند این رقم را تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب کاهش دهد.

در این میان، عملیات احیا و تعمیر چاه‌ها یا همان چه متخصصان به آن (workover) می گویند که شامل تمیزکاری، تعویض تجهیزات، و بهبود تکمیل چاه برای مقابله با آسیب‌هایی مثل نفوذ آب یا رسوب‌گذاری است می‌تواند تا ۳۰ درصد از چاه‌های کم‌بازده را به چرخه کار بازگرداند و ۸۰ میلیون بشکه معادل گاز اضافی در سال تولید کند. با این حال، به دلیل اصرار وزارت نفت بر تداوم تولید،تمرکز شرکت نفت و گاز پارس (POGC) بر طرح‌های فشارافزایی و تزریق گاز برای حفظ فشار مخزن و حفاری ۳۵ چاه درون‌میدانی یا همان infill که قرار است ۳۶ میلیون مترمکعب به تولید اضافه کند نشان‌دهنده اولویت‌بندی بحث‌برانگیز است .

از منظر مهندسی، workoverنه یک گزینه لوکس، بلکه یک ضرورت فنی است. چاه‌های قدیمی پارس جنوبی، که عمدتاً از دهه ۱۹۹۰ تکمیل شده‌اند، با چالش‌هایی مثل کاهش نفوذپذیری مخزن و آسیب‌های مکانیکی روبرو هستند. طبق مدل‌های شبیه‌سازی مخزن (مانند آن‌هایی که در گزارش‌های POGC استفاده می‌شود)، بدون تعمیر منظم، نرخ بازیافت گاز از ۷۰ درصد فعلی به زیر ۵۰ درصد سقوط می‌کند. مثلا در فاز ۱۳، تعدادی از چاه‌ها از مدار خارج شده‌اند و برنامه‌ریزی برای تعمیر ۸ چاه در حال اجراست اما پیشرفت ها چندان راضی کننده نیست.

تلاش‌هایی مثل نصب پمپ الکتریکی درون چاهی (ESP) برای احیای ۳۰ درصد چاه‌های کم‌بازده وجود دارد، اما این پروژه‌ها هنوز در مراحل اولیه‌اند و روزانه تنها ۱۰ چاه را پوشش می‌دهند. در مقابل، همسایه قطری در میدان مشترک ، با دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته، نرخ احیای چاه‌هایش را به ۷۰ درصد رسانده و افت تولید را مهار کرده است.
تحریم‌ها، این غفلت را توجیه‌پذیر می کند اما با اینحال نمی توان از این مشکل چشم‌پوشی کرد. از سال ۲۰۱۸، محدودیت‌های ایالات متحده دسترسی به قطعات یدکی حیاتی مثل شیرهای ایمنی و ابزارهای حفاری پیشرفته را قطع کرده، و هزینه تعمیر هر چاه را شاید تا به دو برابر افزایش داده است

POGC برای فشارافزایی ۱۴سکوی جدید قرارداد بسته با ظرفیت ۲ میلیارد مترمکعب تزریق گاز اما برای workover، به شرکت‌های داخلی مثل پتروپارس تکیه کرده که ظرفیت محدودی دارند. در نتیجه در چهار ماه اول ۱۴۰۴، اورهال حدود ۴۸ چاه انجام شده البته ظاهرا بیشترشان تعمیری روتین داشته اند و به دلیل مشکلاتی که گفته شد هنوزاحیای عمیق صورت نگرفته است .

این اولویت‌بندی، هرچند ناشی از فشار تولید حداکثری برای تأمین ۷۰ درصد گاز خانگی و صنعتی، ریسک‌های فنی را نادیده می‌گیرد ولی باید به یاد داشت آسیب‌های انباشته‌شده می‌تواند به "چاه‌های مرده" منجر شود، جایی که بازگرداندن‌شان شاید ۱۰ برابر گران‌تر تمام شود.

پارس جنوبی در GDP کشورسالانه سهمی ۱۰ تا ۱۵ درصدی دارد ، اما افت ۱۰ درصدی تولید می‌تواند میلیاردها دلار ضرر مستقیم به بار بیاورد. وابستگی به سوخت مایع برای نیروگاه‌ها که الان ۲۰حدود درصد است، آلودگی را ۱۵ درصد افزایش می‌دهد و تورم انرژی را شعله‌ور می‌کند. علاوه بر این، در شرایط تحریم، از دست دادن حتی ۵ درصد ظرفیت چاه‌ها، ایران را در مذاکرات دیپلماتیک انرژی ضعیف‌تر می‌کند، آنهم درجایی که قطر با تولید پایدار، بازارهای جهانی را تسخیر کرده است.

منصفانه است بگوییم تحریم‌ها و بودجه محدود (که ۴۰ درصد پروژه‌ها را متوقف کرده) دست وزارت نفت را بسته، اما این توجیه نمی‌تواند ابدی باشد POGC . شاید بتواند‌ با سرمایه‌گذاری داخلی مثل مشبک‌کاری چاه‌ها توسط شرکت‌های داخلی، که از ۲۰۱۴ موفقیت‌آمیز بوده و تخصیص ۲۰ درصد بودجه infill به workover، تعادل ایجاد کند. شاید بتوان با به کار گرفتن نظر کارشناسان حرفه ای یک برنامه ملی احیا با تعمیر حداقل 20-30 چاه در سال ار در پارس جنوبی به جریان انداخت.

علی ایحال،غفلت از چاه‌های قدیمی پارس جنوبی، بیش از یک اشتباه فنی، یک قمار اقتصادی است. اگر امروز تعمیر نشود، فردا نه تنها گاز کمتری خواهیم داشت، بلکه آینده انرژی کشور را به خطر می‌اندازیم. وقت آن است که فشار حداکثری، به معنای واقعی و نه فقط در تولید، بلکه در حفظ دارایی‌ها هم اجرا شود. وگرنه، این غول گازی به آرام به خواب ابدی خواهد رفت.